1. De uitbraak
Q-koorts is in Nederland al bekend sinds de jaren 1970 (6). Het aantal patiënten schommelde tussen 5 en 20 per jaar. In 2007 leek daarin verandering te komen. De Gezondheidsdienst voor Dieren waarschuwde dat in de omgeving van het Noord-Brabantse dorp Herpen (omgeving Nijmegen) op enkele geitenbedrijven abortusproblemen waren door Q-koorts. En die ziekte is overdraagbaar van dieren op mensen. Daarop stuurde de GGD Hart voor Brabant een brief aan 800 huishoudens in het dorp en bijna 500 inwoners lieten zich testen. Bij 59 van hen werden in het bloed afweerstoffen tegen de bacterie aangetoond (5). Daarna werd er in Brabant intensief gezocht naar besmettingen zowel op bedrijven met melkgeiten en schapen als bij mensen. Geleidelijk breidde dat onderzoek zich uit naar de andere zuidelijke provincies en ten slotte werd er in het hele land intensief gezocht naar Q-koortsbesmettingen op en in de omgeving van geitenbedrijven. Eind 2010 bleken 92 van de circa 440 bedrijven met melkgeiten besmet en was het aantal geregistreerde Q-koortspatiënten tot 3.921 opgelopen (8). Van deze mensen woonde 59% op minder dan 5 km afstand van een besmet geitenbedrijf (3). Daarmee leken geiten de bron van de ziekte bij mensen. Op grond van deze informatie gelastte de Tweede Kamer harde acties in het belang van de volksgezondheid.
Maar ...
Alleen de aanwezigheid van een besmet geitenbedrijf in de woonomgeving van een patiënt is geen geldig bewijs voor het veroorzaken van de ziekte. En 41% van de gemelde ziektegevallen woonde verder dan 5 km van de besmette bedrijven: voor een patiënt met Q-koorts die woont en werkt in een grote stad is een besmet geitenbedrijf als bron van besmetting weinig aannemelijk. Bovendien waren er ook in België besmette geitenbedrijven maar het aantal patiënten met Q-koorts bleef daar onveranderd laag: 18 gevallen in 2009 (9). En uit een voorlopig onderzoek van het CVI (Centraal Veterinair Instituut van de Wageningen Universiteit) bleek dat de Q-koortsbacterie die abortus verwekt bij geiten niet hetzelfde genotype heeft als de bacterie van zieke mensen: het zijn verschillende stammen van dezelfde bacteriesoort. De verwantschap is groot (zeg broer en zus) maar ze zijn niet identiek (1,7). En als bij een misdaad het DNA van de verdachte niet matcht met het DNA-materiaal dat is gevonden op het slachtoffer dan gaat de verdachte vrijuit. Dat geldt ook hier: geiten zijn niet de oorzaak van Q-koorts bij mensen als het DNA van de geitenbacterie niet matcht met het DNA van de ziekteverwekker bij mensen.
Onderzoek
Vervolgens werd daarom naarstig gezocht naar die match: in het Nijmeegse CWZ (Canisius Wilhelmina Ziekenhuis) werd het genotype bepaald van de Q-koortsbacteriën die werden gekweekt uit materiaal dat was verkregen van 5 mensen: 3 patiënten met Q-koorts en een geitenhouder en zijn vrouw uit de omgeving van Herpen. Zij hadden op hun bedrijf problemen gehad met abortus (verwerpen) bij de geiten. Maar ze waren zelf niet ziek (4). De genotypen van deze 5 ‘humane’ bacteriestammen zijn vervolgens vergeleken met het DNA van de bacteriën die door het CVI werden gekweekt uit materiaal dat afkomstig was van 125 besmette melkgeiten (8). Daarbij werd maar in 1 geval een overeenkomst gevonden: de Q-koortsbacterie die was gekweekt uit de urine van de geitenhouder had hetzelfde genotype (althans wat betreft de 4 onderzochte ‘loci’ op het DNA) als het meest voorkomende bacterietype bij zijn melkgeiten. Maar deze man noch zijn vrouw waren ziek geweest door de besmetting! Kennelijk waren ze door hun eigen geiten besmet maar hadden ze daarvan geen hinder ondervonden. En daarmee waren ze geen uitzondering: bij 83% van 120 onderzochte Nederlandse geitenhouders werden afweerstoffen aangetoond tegen Q-koorts zonder dat ze door de besmetting ziek waren geweest (2). Dus door besmetting met de Q-koortsbacterie van geiten ontwikkelen zich bij mensen wel afweerstoffen maar ze worden door die besmetting niet ziek. Ze voelen zich hooguit een dag wat minder fit.
Wetenschapsfraude
De medewerkers van het CVI en het CWZ interpreteren de resultaten van hun onderzoek echter verrassend anders: Zij concluderen dat het meest voorkomende genotype van de Q-koortsbacterie bij geiten ‘was widely transmitted to humans, causing Q fever in the human population’ (8). Die conclusie is op basis van het beschreven onderzoek echter onverantwoord: het meest voorkomende genotype van de Q-koortsbacterie bij geiten werd door hen slechts bij 1 Nederlander gevonden (de geitenhouder) en dat veroorzaakte geen Q-koorts! Van een wijdverspreide besmetting onder de Nederlandse bevolking van dit type Q-koortsbacterie is in het onderzoek dus niets gebleken en een match van deze geitenbacterie met de Q-koortsbacterie van zieke mensen werd niet aangetoond. Daarmee is deze publicatie bewust misleidend en kan als wetenschapsfraude worden aangemerkt.
de Q-koortsbacterie van geiten besmet mensen wel maar maakt ze niet ziek
Conclusies
1. Tijdens de uitbraak van Q-koorts in Nederland (2007 – 2010) werden bijna 4000 meldingen van Q-koorts geregistreerd.
2. Als oorzaak van de Q-koorts bij mensen werden bedrijven met besmette melkgeiten aangemerkt op grond van de geografische verspreiding van de ziektemeldingen.
3. Het DNA van de Q-koortsbacterie van zieke mensen matchte niet met het DNA van de bacterie die het meest werd gevonden bij besmette geiten.
4. 83% van de Nederlandse geitenhouders is met de Q-koortsbacterie besmet zonder dat ze daarvan ziek zijn geweest.
Bronnen
1. Agrarisch Dagblad 23-04-2009; Mariska Vermaas: Q-koorts bij mens en geit verwante stam. www.agd.nl
2. Beroepsziekten.nl 27-04-2010: Risico op Q-koorts overstijgt geitenboerderij. http://www.beroepsziekten.nl/content/risico-op-q-koorts-overstijgt-geitenboerderij
3. Hoek W van der, Morroy G, Renders NH, Wever PC, Hermans MH, Leenders AC, Schneeberger PM: Epidemic q Fever in humans in the Netherlands. Adv Exp Med Biol. 2012; 984: 329-364
4. Klaassen CHW, Nabuurs-Franssen MH, Tilburg JJHC, Hamans MAWM, Horrevorts AM: Multigenotype Q fever outbreak, the Netherlands. Emerg Infect Dis. 2009 April; 15: 613-614
5. Nu.nl 13 sept. 2007: Herpen in de rij voor onderzoek oorzaak Q-koorts. http://www.nu.nl/algemeen/1234788/herpen-in-de-rij-voor-onderzoek-oorzaak-q-koorts.html
6. Richardus JH en Akkermans JP: Q-koorts al langer aanwezig in Nederland.
Tijdschr Diergeneeskd 2010;135: 373-374
7. Roest HIJ: Onderzoek naar Q-koorts moet de vele vragen beantwoorden! CVI-Diagnostieknieuws 29 dec. 2009; www.cvi.wur.nl
8. Roest HIJ, Ruuls RC, Tilburg JJ, Nabuurs-Fransen MH, Klaassen CH, Vellema P, van der Brom R, Dercksen D, Wouda W, Spierenburg M, Buijs R, de Boer AG, Willemsen PThJ, Zijderveld FG van: Molecular Epidemiology of Coxiella burnetii from ruminants in Q fever outbreak, the Netherlands. Emerg Infect Dis. 2011; 17: 668-675
9. Vlaams Infectieziektebulletin 2010. Q-koorts in Nederland, een vervolgverhaal en een dringende oproep tot verhoogde waakzaamheid, vooral in het noordelijke deel van Vlaanderen. www.infectieziektebulletin.be
© Leo Rogier Verberne
ISBN/EAN: 978-90-818362-0-3
www.q-koortsbesmetting.nl